Πέμπτη 11 Νοεμβρίου 2010

ΙΣΤΟΡΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ


Συνδέοντας την ιστορική σκέψη και ιστορική συνείδηση με την εκπαίδευση 
για την ιδιότητα του πολίτη (citizenship)


Γενικός σκοπός μαθημάτων Ιστορίας – Κοινωνικής & Πολιτικής Αγωγής – Γεωγραφίας [ΔΕΠΠΣ]
Γενικός σκοπός διδασκαλίας της Ιστορίας είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης.
  • Η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης αφορά την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων μέσα από την εξέταση αιτίων και αποτελεσμάτων, ενώ η καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης αφορά την κατανόηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων σε συγκεκριμένες καταστάσεις και τη διαμόρφωση αξιών και στάσεων που οδηγούν στην εκδήλωση υπεύθυνης συμπεριφοράς στο παρόν και το μέλλον. Έτσι, με τη διδασκαλία της Ιστορίας ο μαθητής μπορεί να αποκτήσει όχι μόνο την επίγνωση ότι ο σύγχρονος κόσμος αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος, αλλά και την αντίληψη ότι ο σύγχρονος ιστορικός ορίζοντας συνδέεται άμεσα με τη ζωή του. Ο σκοπός της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης συνδέεται έτσι με το γενικότερο σκοπό της εκπαίδευσης που αναφέρεται στην προετοιμασία υπεύθυνων πολιτών.
Ο σκοπός της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στην προσχολική και υποχρεωτική εκπαίδευση είναι:
  • η πνευματική ανάπτυξη, με την προώθηση της γνώσης και της κατανόησης του βαθύτερου νοήματος και σκοπού της ζωής και των οικουμενικών και διαχρονικών αξιών της ανθρώπινης κοινωνίας, με απώτερο στόχο την εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή,
  •  η ηθική ανάπτυξη, με την ενθάρρυνση των μαθητών ώστε να αξιολογούν με κριτικό πνεύμα θέματα ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους στην κοινωνία,
  •  η κοινωνική, οικονομική και πολιτική ανάπτυξη, με τη στήριξη των μαθητών ώστε να αποκτήσουν τη γνώση, την κατανόηση και τις δεξιότητες που είναι απαραίτητα στοιχεία για την ελεύθερη, υπεύθυνη και ενεργό συμμετοχή τους στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι,
  •  η πολιτισμική ανάπτυξη, με την ενίσχυση της εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας των μαθητών, τη συνειδητοποίηση της φύσης και του ρόλου των διαφόρων ομάδων στις οποίες ανήκουν, και την αποδοχή της διαφορετικότητας και του πλουραλισμού,
  • η ανάπτυξη της ελληνικής μας ταυτότητας και συνείδησης με βάση την εθνική και πολιτιστική μας κληρονομιά,
  • η καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων και της κοινωνικής συνοχής, της ατομικής ευθύνης και της κοινωνικής αλληλεγγύης.
Η σύγχρονη Γεωγραφία για να ερμηνεύσει τη γεωγρα­φική κατανομή των ανθρώπων και των δραστηριοτήτων τους βασίζεται στη γνώση του φυσικού περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο αυτό τα κύρια ερωτήματα που απασχολούν τη γεωγραφική εκπαίδευση είναι:
  • Τι και πού; (ποια είναι τα φαινόμενα, οι διεργασίες ή τα θέματα που μελετώνται και πώς είναι κατανεμημένα στο χώρο).
  • Πώς και γιατί; (πώς εξηγείται αυτή η κατανομή, με ποι­ον τρόπο αναπτύχθηκε και γιατί σ' αυτήν ειδικά τη θέση).
  • Με ποια επίδραση; (στους ανθρώπους και στο περιβάλ­λον).
Κατά την αναζήτηση απαντήσεων στα ερωτήματα αυτά, προκύπτει η ανάγκη να μελετηθούν:
Οι θέσεις: Οι άνθρωποι και οι τόποι έχουν διαφορετικές γεωγραφικές και σχετικές θέσεις πάνω στη Γη, οι οποίες συνδέονται με ροή αγαθών, πληροφοριών και ιδεών. Η γνώση τους διευκολύνει την ερμηνεία της χωρικής κατα­νομής φαινομένων και διαδικασιών και την κατανόηση των τοπικών, εθνικών και παγκόσμιων αλληλεπιδράσεων.
Τα χαρακτηριστικά των τόπων: Οι τόποι έχουν διαφορε­τικά φυσικά και ανθρωπογενή χαρακτηριστικά, η γνώση των οποίων αποτελεί τη βάση για την κατανόηση των σχέ­σεων μεταξύ ανθρώπων και τόπων.
Η ιδιότητα του πολίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση
  • Αλλαγές που έχουν επέλθει στον ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινωνικό και πολιτισμικό χώρο και κυρίως η πορεία από την κυριαρχία της εθνικής ταυτότητας προς την αποδοχή της κοινωνικής και πολιτισμικής διαφοροποίησης [EducationandactivecitizenshipintheEuropeanUnion]
  • Διευρυμένη έννοια της ταυτότητας και της ιδιότητας του πολίτη, η οποία συμπεριλαμβάνει τις ακόλουθες διαστάσεις:
α. τη νομική διάσταση, η οποία περιέχει ένα δίκτυο πολιτειακών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων,       
β. τη συναισθηματική διάσταση, η οποία συνδέεται με την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και συνοχής καθώς και με θέματα ταυτότητας και αξιών,
γ. τη γνωστική διάσταση, η οποία συνδέεται με θέματα πληροφόρησης και γνώσης,
δ. την πρακτική διάσταση, η οποία αφορά στη δραστηριοποίηση και τη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.

Ιδιότητα του πολίτη, δημοκρατία και εκπαίδευση
  •  Η διαμόρφωση των πολιτών μέσω της εκπαίδευσης αποτελούσε ανέκαθεν έναν από τους κύριους σκοπούς του σχολείου. Από τη δεκαετία του 1990 δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση για μια δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη ενώ υποστηρίζεται ότι η εκπαίδευση μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην κατάκτηση των ιδανικών της ειρήνης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
  • Η εκπαίδευση με στόχο τον ενεργό δημοκρατικό πολίτη (active democratic citizen) συνδέεται όχι μόνο με το θεσμικό πλαίσιο και το περιεχόμενο των Προγραμμάτων Σπουδών αλλά και με τον τρόπο παιδαγωγικής προσέγγισης και εκπαιδευτικής υλοποίησης του συγκεκριμένου στόχου. Υποστηρίζεται επίσης ότι τα μαθήματα, μέσω των οποίων διδάσκεται η Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, βοηθούν τους μαθητές να κατανοήσουν τους ρόλους, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους ως πολιτών.
Προβληματισμοί
Ενδεικτικοί προβληματισμοί σχετικά με την παροχή κοινωνικής και πολιτικής παιδείας στους μαθητές σήμερα, διατυπώνονται ως εξής:
  • Γιατί οι μαθητές, αν και φαίνεται να συμμετέχουν πολύ πρόθυμα σε δραστηριότητες εντός σχολικού πλαισίου, εκδηλώνουν ένα είδος πολιτικής και κοινωνικής απάθειας ως ενήλικες;
  •  Σε ποιο βαθμό οι γνώσεις των εκπαιδευτικών για την ιδιότητα του πολίτη, καθώς και οι προσωπικές κοινωνικές, πολιτικές, και ιδεολογικές τους αντιλήψεις και θέσεις μπορεί να επιδράσουν στην πολιτική παιδεία των μαθητών;
  •  Ποια η σημασία της αλληλεπίδρασης των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας στο πλαίσιο της Αγωγής του πολίτη;
  •  Σε ποιο βαθμό το κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου (ως φορέας κοινωνικής και πολιτικής κοινωνικοποίησης), η καθημερινή εμπειρία των μαθητών στα σχολεία (πολιτική κουλτούρα του σχολείου), αλλά και γενικότερα οι εμπειρίες που βιώνουν οι μαθητές ως πολίτες στον κόσμο έξω από το σχολείο, επηρεάζουν τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τα όσα διδάσκονται στα σχολεία;
 [Πηγή: Οικονόμου Ασπασία, Εκπαιδευτικός, Νομικός, M.Ed. Psych.
«Έννοιες νομικού και πολιτικού περιεχομένου στα νέα σχολικά βιβλία
 “Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή” της Ε΄ και Στ΄  Τάξης»,
 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, http://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=11&ep=195]
Αξιοποίηση των ιστορικών πηγών στη διδασκαλία
Στη σύγχρονη ιστοριογραφία θεωρείται δεδομένο ότι οι ιστορικές πηγές συμβάλλουν:
  • στη δραστηριοποίηση κινήτρων μάθησης, την ελκυστικότητα της γνώσης και την ικανοποίηση της περιέργειας και των ενδιαφερόντων των μαθητών,
  • στην προώθηση της ενεργητικής, ερευνητικής και ανακαλυπτικής μάθησης, η οποία, σύμφωνα με τα πορίσματα της γνωστικής ψυχολογίας, θεωρείται πιο αποτελεσματική, εφόσον μέσω αυτής της διαδικασίας αποδίδεται νόημα στη γνώση (= σύνδεση της νέας γνώσης με την προηγούμενη, αναγνώρισή της ως τμήματος συσχετιζόμενων πληροφοριών και οργάνωσή της γύρω από βασικές έννοιες),
  • στην ανάπτυξη αναλυτικών και ερμηνευτικών δεξιοτήτων, που είναι εντελώς απαραίτητες για τη βαθύτερη κατανόηση του παρελθόντος,
  • στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, τη συγκρότηση ιστορικής συνείδησης και τη διαμόρφωση σκεπτόμενων πολιτών, που θα είναι προετοιμασμένοι για την πραγματική ζωή, ικανοί να αντιμετωπίζουν προβλήματα, να κατανοούν τον κόσμο και τις ραγδαίες αλλαγές και να αξιολογούν κριτικά τις ποικίλες πληροφορίες,
  • στην ανακάλυψη των σχέσεων μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, καθώς και στην κριτική εξέταση των ιδεολογικών και ιστοριογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών με τις οποίες το εκάστοτε παρόν ερμηνεύει το παρελθόν,
  • στην ενίσχυση της ιστορικής φαντασίας και της «ενσυναίσθησης»,
  • στην κατανόηση των βασικών ιστορικών εννοιών, π.χ. του ιστορικού χρόνου στην ποικιλότητά του, της αλλαγής, της συνέχειας, της αιτιακής εξήγησης, της ιστορικής αναλογίας και σύγκρισης, της περιοδολόγησης  κ.λπ.
[Πηγή: Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, (2005), 
Αναζητώντας τα ίχνη της Ιστορίας: ιστοριογραφία, 
διδακτική μεθοδολογία και ιστορικές πηγές,
 Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.]
Στόχοι διδακτικής πρότασης (ενδεικτικοί)
(α) Γνωστικοί
Για την Ιστορία
Να γνωρίσουν οι μαθητές τις δύο μεγάλες επαναστάσεις του 18ου αιώνα, Αμερικανική και Γαλλική, και να κατανοήσουν τη σημασία τους για την κατοπινή εξέλιξη του κόσμου.
Να αντιληφθούν την κοινωνική και εθνική διάσταση των δύο επαναστάσεων ώστε να εντάξουν αργότερα και την ελληνική επανάσταση στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο.
Να γνωρίσουν τις επιδράσεις της γαλλικής επανάστασης στο συγγραφικό - επαναστατικό έργο του Ρήγα.
Για την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή
Να γνωρίσουν οι μαθητές μια σύντομη ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Να αναγνωρίσουν την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Για τη Γεωγραφία
Να εντοπίσουν στον παγκόσμιο χάρτη τις περιοχές που έλαβαν χώρα η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση.
Να εντοπίσουν στο χάρτη της Ευρώπης τα κράτη / τις περιοχές που περιλαμβάνει η Χάρτα του Ρήγα.
(β) Μεθοδολογικοί
Να συνειδητοποιούν την αναγκαιότητα της χρήσης των πηγών στο μάθημα της ιστορίας και της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής.
Να κατανοούν τις ιστορικές πηγές ως μαρτυρίες για το παρελθόν.
Να συσχετίζουν το περιεχόμενο της ιστορικής πηγής με την εποχή προέλευσης της.
(γ)  Αξιακοί / στάσεις και αντιλήψεις
Να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με της έννοιες της «συνέχειας» και της «αλλαγής» ανθρώπινων συμπεριφορών και πολιτισμικών στοιχείων στο πέρασμα του χρόνου.
Να κατανοούν πως όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από τον πολιτισμό στον οποίο ανήκουν και την χρονική περίοδο στην οποία έζησαν, είχαν ή έχουν ανάγκες και συναισθήματα που δεν διαφέρουν κατά πολύ από αυτές των συνανθρώπων τους. 
Μεθοδολογικές τεχνικές (ενδεικτικές)
  • Παρουσίαση.
  • Ταξινόμηση, ανάλυση και ερμηνεία ιστορικών πηγών.
  • Στρατηγική για την κριτική προσέγγιση και την  παιδαγωγική αξιοποίηση των πηγών. 
Συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό
  • Βίντεο για την ιστορία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, από την ιστοσελίδα της «Νεολαίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα», http://gr.youthforhumanrights.org/
O πολιτισμός της ειρήνης θα επιτευχθεί όταν οι πολίτες του κόσμου θα είναι σε θέση να:
  • κατανοούν τα παγκόσμια προβλήματα,
  •  έχουν τις δεξιότητες να επιλύουν τις διαφορές τους και να επιδιώκουν δικαιοσύνη χωρίς βία,
  •  ζουν σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης,
  •  εκτιμούν την πολιτισμική διαφορετικότητα,
  •  να σέβονται το περιβάλλον, φυσικό & ανθρωπογενές.
 
Το έτος 2000 ορίστηκε Διεθνές Έτος για τον Πολιτισμό της Ειρήνης 
(International Year for the Culture of Pease)  
και η περίοδος 2001-2010 Διεθνής Δεκαετία για τον Πολιτισμό της Ειρήνης  
και της Μη-Βίας για τα Παιδιά του Κόσμου  
(International Decade for a Culture of Peace and Non-Violence 
for the Children of the World),  
ενώ το έτος 2011 είναι αφιερωμένο στην εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Εργαστήρι με τις πηγές

(1) Απόσπασμα από τη Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, 4 Ιουλίου 1776
  • «Όταν κατά την πορεία των ανθρωπίνων γεγονότων γίνεται απαραίτητο για έναν λαό να λύσει τους πολιτικούς δεσμούς οι οποίοι τον συνδέουν με άλλον και να αναλάβει ανάμεσα στις δυνάμεις της γης την ξεχωριστή και ίση θέση την οποία δικαιούται από τους Νόμους της Φύσης και τον Θεό της Φύσης, στοιχειώδης σεβασμός προς τη γνώμη της ανθρωπότητας επιβάλει [στο λαό αυτό] να διακηρύξει τα αίτια που τον ωθούν στον διαχωρισμό.
  • Δεχόμαστε τις εξής αλήθειες ως αυταπόδεικτες, πως όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας».
(2) Απόσπασμα από τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, 26 Αυγούστου 1789
  • 1: «Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και παραμένουν ελεύθεροι και έχουν ίσα δικαιώματα. Οι κοινωνικές διακρίσεις μόνο στο κοινό συμφέρον μπορούν να βασίζονται».
  • 2: «Σκοπός κάθε πολιτικής οργάνωσης είναι η διαφύλαξη των φυσικών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τα δικαιώματα αυτά είναι η ελευθερία, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και η αντίσταση στην καταπίεση».
  • 3: «Πηγή κάθε εξουσίας είναι αποκλειστικά το έθνος. Κανένα σώμα, κανένα άτομο δεν μπορεί να ασκήσει εξουσία που δεν απορρέει από το έθνος».
 
(3) Απόσπασμα από τα Δίκαια του Ανθρώπου του Ρήγα, 1797
«Τα Φυσικά Δίκαια είναι:
  • Πρώτον, το να είμεθα όλοι ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον.
  • Δεύτερον, να είμεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού.
  • Τρίτον, να είμεθα σίγουροι εις τη ζωήν μας, και κανένας να μην ημπορεί να μας την πάρη αδίκως και κατά τη φαντασίαν (...). Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικόν λόγον είναι ίσοι. (...)
  • Όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήση σχολεία εις όλα τα χωρία διά τα αρσενικά και θηλυκά παιδία. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. (...)
  • Η Αυτοκρατορία (σ.σ. εννοεί η αυτεξουσιότητα, η κυριαρχία του λαού) είναι θεμελιωμένη εις τον λαόν. Αυτή είναι μία, αδιαίρετος, απροσδιόριστος και αναφαίρετος. Ηγουν ο λαός μόνον ημπορεί να προστάζη και όχι ένα μέρος ανθρώπων ή μία πόλις (...) Κάθε άνθρωπος, όπου ήθελεν αρπάσει την αυτοκρατορίαν και την εξουσίαν του έθνους, ευθύς να φυλακώνεται από τους ελεύθερους άνδρας, να κρίνεται, και κατά τον νόμον να παιδεύεται (...)».
Δύο και πλέον αιώνες μετά, τα ανθρώπινα δικαιώματα
παραμένουν ζητούμενο στις σύγχρονες κοινωνίες
(4) Άρθρα από την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (1948)
  • Είμαστε Όλοι Γεννημένοι Ελεύθεροι και Ίσοι. Είμαστε όλοι γεννημένοι ελεύθεροι. Όλοι έχουµε τις δικές µας σκέψεις και ιδέες. Θα πρέπει όλοι να μας αντιμετωπίζουν µε τον ίδιο τρόπο.
  • Μην Κάνεις Διακρίσεις. Αυτά τα δικαιώματα ανήκουν σε όλους, ανεξάρτητα από τις διαφορές µας.
  • Το Δικαίωμα στη Ζωή. Όλοι έχουμε δικαίωμα στη ζωή, και να ζήσουμε με ελευθερία και ασφάλεια.
  •  Όχι Σκλαβιά. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να µας κάνει σκλάβους. Δεν μπορούμε εμείς να σκλαβώσουμε κανέναν. 
  •  Όχι Βασανιστήρια. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να µας πληγώσει ή να µας βασανίσει. 
  • Έχεις Δικαιώματα Όπου κι αν Πηγαίνεις. Είμαι ένας άνθρωπος όπως κι εσύ!
 Ενδεικτικές δραστηριότητες
(1) Μελετώ το κοινωνικό – ιστορικό πλαίσιο κάθε κοινωνίας που οδήγησε στις παραπάνω Διακηρύξεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αναζητώ και καταγράφω ομοιότητες και διαφορές.
(2) Ορισμένα από τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, που ψηφίστηκαν κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης κατοχυρώνονται και στο Σημερινό Σύνταγμα της Ελλάδας. Μελετώ το βιβλίο Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής (σ. 54-55) και τα καταγράφω.
(3) Παρακολουθώ το βίντεο με την ιστορία των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων και φτιάχνω το δικό μου χρονολόγιο για την ίδια ιστορία.
Επέκταση δραστηριοτήτων στην ώρα της Ευέλικτης Ζώνης: 
Προβολή βίντεο της Διεθνούς Αμνηστίας - Συζήτηση.
Επέκταση δραστηριοτήτων στην ώρα των Αγγλικών:
Μαθαίνω τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στην αγγλική γλώσσα


 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου