Σάββατο 27 Νοεμβρίου 2010

Δειγματική διδασκαλία στη Γλώσσα & Ιστορία: Διαθεματική προσέγγιση με άξονα την ιστορικότητα της γραφής


Δειγματική διδασκαλία στη Γλώσσα και την Ιστορία της Δ΄τάξης
Πραγματοποιήθηκε στις 28 Απριλίου 2010, στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Αγίας Παρασκευής, στο πλαίσιο των Επιμορφωτικών Συναντήσεων της Σχολικής Συμβούλου της 21ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αττικής.
Διδακτικές ενότητες
α) Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων – Ο δίσκος της Φαιστού – Η κινεζική γραφή (Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού)
β) Θέματα από την αρχαία Ιστορία: Η γλώσσα που μιλάω (Ιστορία, Δ΄ Δημοτικού)


Διδακτικοί στόχοι για το μάθημα της Γλώσσας

1.  Πραγματολογικοί
Γνωριμία με τα συστήματα γραφής, κυρίως του αρχαίου κόσμου (αλφάβητο, υλικά και μέσα γραφής, τρόποι γραφής).
2.  Εννοιολογικοί
Γνωριμία με τις διαφορετικές σημασίες της λέξης “γράμματα”.
3.   Γραμματολογικοί
Συλλαβισμός (επανάληψη) - Κατανόηση χρονικών προτάσεων – χρήση χρονικών συνδέσμων - Μετατροπή ονοματικής φράσης σε ρηματική (επανάληψη)
 
Διδακτικοί στόχοι για το μάθημα της Ιστορίας 
Οι μαθητές:
Να γνωρίσουν τη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας και γραφής.
Να κατανοήσουν ότι η γλώσσα είναι δημιούργημα του λαού και εξελίσσεται συνεχώς, ενώ κάποια βασικά στοιχεία της παραμένουν αναλλοίωτα.
Να εκτιμήσουν την αξία της ελληνικής γλώσσας ως εκφραστικού οργάνου για τη δημι­ουργία πολιτιστικών επιτευγμάτων υψηλής στάθμης και τη διαχρονική πορεία της στη μακραίωνη ιστορία του ελληνισμού.
Μέρος Α: Γλώσσα

Διδακτικοί χειρισμοί
Δραστηριότητα: παρουσίαση σύντομης ιστορίας της γραφής
Διδακτικά & Εποπτικά μέσα
·         Παρουσίαση γραπτού και φωτογραφικού υλικού, που αναδεικνύει την ιστορικότητα της ελληνικής γλώσσας, σε μια γραμμή εξέλιξης του τύπου:
Γραμμική Β ’  Φοινικικό αλφάβητο   Γλώσσα κλασικών χρόνων  ελληνιστική κοινή νεοελληνική γλώσσα.


Διδακτικοί χειρισμοί
Οι μαθητές επιχειρούν να διαβάσουν αρχαίες ελληνικές φράσεις, σχετικές με τις ενότητες που έχουν διδαχθεί, προκειμένου:
(α) να εντοπίσουν στοιχεία για να κατανοήσουν τη συνεχή εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας μέσα από το πέ­ρασμα των αιώνων,
(β) να κατανοήσουν ότι η νεοελληνική γλώσσα είναι η φυσική εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής με ενδιάμεσο στάδιο την αλεξανδρινή κοινή,
(γ) να εξοικειωθούν με την έννοια της αλληλεπίδρασης που παρατηρείται ανάμεσα στις γλώσσες των λαών που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες έρχονται σε επαφή, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από τις κοινές λέξεις ή ρίζες λέξε­ων που μπορούν να εντοπίσουν σε διαφορετικές γλώσσες.
Παράλληλη δραστηριότητα
(επέκταση του γ΄ διδακτικού χειρισμού)
Θέμα: “Γνωριμία με θρυλικούς απογόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην κεντρική Ασία:
Η περίπτωση της φυλής των Καλάς στο Πακιστάν”

·         Μελέτη στοιχείων από τον πολτισμό και τη γλώσσα των Καλάς, της Κεντρικής Ασίας  (Πακιστάν). Γλωσσολόγοι, εθνολόγοι και άλλοι ερευνητές έχουν ισχυριστεί ότι στη γλώσσα των Καλάς [μια γλώσσα χωρίς σύστημα γραφής] επιβιώνουν στοιχεία αρχαιοελληνικών λέξεων, που διατηρούν έως σήμερα την αρχαία σημασία τους. Οι ίδιοι οι Καλάς ισχυρίζονται ότι είναι απόγονοι του Μ. Αλεξάνδρου. 
Το θέμα κινητοποιεί το ενδιαφέρον των μαθητών, αλλά απαιτεί πολύ "λεπτούς" διδακτικούς χειρισμούς και κριτική αξιολόγηση των πληροφοριών που αντλούμε από το διαδίκτυο! Αρκετά ενδιαφέρον είναι το σχετικό ντοκιμαντέρ του BBC με τίτλο "Στα βήματα του Μ. Αλεξάνδρου". Στιγμιότυπα από τη σημερινή καθημερινότητα των Καλάς παρουσιάζουμε στο παρακάτω βίντεο:

       




Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2010

Ένα αλλιώτικο νανούρισμα - Μουσική & Στίχοι: Διονύσης Τσακνής

ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ - Σημειώσεις


…ο χρόνος είναι μια κινούμενη εικόνα της αιωνιότητας…
Πλάτωνας, Τίμαιος
ο χρόνος δεν υπάρχει˙ δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια παραίσθηση, ένα κοσμικό μαγικό τρικ.
 Joulian Barbour, The end of Time
[…] αναγκαστήκαμε να εμπλέξουμε την έννοια του χρόνου με μηχανισμούς, κάτι που μας επέτρεψε νέους τρόπους κοινωνικής οργάνωσης
Michael O’ Malley,
Keeping watch: A History of American time

Ο χρόνος είναι μια νοητική σύλληψη που χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την οργάνωση και τη μελέτη της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Εξαιτίας της έλλειψης μιας οριστικής "θεωρίας του χρόνου" έχει επικρατήσει ο διαχωρισμός σε "αντικειμενικό" και "υποκειμενικό" χρόνο.
Ο αντικειμενικός χρόνος, Αριστοτελικός, όπως ονομάζεται) ταυτί­ζεται από πολλές απόψεις με το μετρητό και μετρικό χρόνο.
Ο υποκειμενικός χρόνος αναφέρεται στην αποδοχή του χρόνου από το ίδιο άτομο. Πρόκειται για το βιωματικό χρόνο, τη βίω­ση του χρόνου στην εσωτερική του δομή, τη χρονικότητα της βίωσης.
Ως "αντικειμενικός χρόνος" χαρακτηρίζονται οι έννοιες χρόνου, οι οποίες προβάλλουν την αξίωση για γενική ισχύ και δηλώνουν εμφα­νείς κινήσεις και αλλαγές. Πρόκειται για:
1.    την έννοια του χρόνου του Common Sense.
2.    τον ωρολογιακό και ημερολογιακό χρόνο.
3.    το φυσικό χρόνο.
4.    το βιολογικό χρόνο.
5.    τον ιστορικό χρόνο.
Ψυχο­λογικές έρευνες έχουν εξετάσει το θέμα "χρόνος" από πολλές οπτικές γωνίες και σε άτομα κάθε ηλικίας. Κυρίως ερευνήθηκε:
1. Η γνώση και κατανόηση του χρόνου.
2. Η αντίληψη της χρονικής ακολουθίας.
3. Η αντίληψη και εκτίμηση του χρονικού διαστήματος. 
4. Ο προσανατολισμός στο χρόνο ή η χρονική προοπτική.

Φάσεις Ανάπτυξης της Έννοιας του Χρόνου 
[Φάσεις: Σειρά από διαδοχικές μορφές ισορροπίας (= αποτέλεσμα της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης), που βοηθούν το άτομο να γνωρίσει το περιβάλλον και να προσαρμοστεί σε αυτό].

Δυσκολίες που έχουν ερευνηθεί/εντοπισθεί σχετικά με την κατανόηση της έννοιας του χρόνου από τους μαθητές:
α. Η ικανότητα να κατανοούν τα παιδιά λέξεις που συνήθως χρησιμοποιούν οι μεγάλοι, για να καθορίσουν το χρόνο.
β. Η γνώση των διάφορων χρονικών διαστη­μάτων (μέρα, μήνας, έτος κλπ.)
γ. Ο τρόπος κατανόησης των ιστορι­κών δεδομένων.
δ. Τα κριτήρια που χρησιμοποιεί το παιδί για την κα­τανόηση των χρονικών σχέσεων.
ε. Η ικανότητα των παιδιών να σχη­ματίζουν χρονικές έννοιες.


Χρόνος και διάρκειες στην Ιστορία
Η συνειδητοποίηση της έννοιας του χρόνου από τον άνθρωπο, στην ιστορική της διάσταση, πραγματοποιείται στη βάση θεμελιωδών αντιθέσεων, όπως αυτή παρελθόντος / παρόντος (Λε Γκοφ, 1998: 20).
Ο Braudel (1987: 18-22) εστίασε την προσοχή των ιστορικών σε τρεις διαφορετικές πραγματικότητες:
§  Τον βραχύ, τον σύντομο χρόνο της καθημερινότητας, των γεγονότων, της δράσης.
§  Τον χρόνο της μακράς διάρκειας, που μετριέται σε αιώνες ή χιλιετίες και αφορά στη διάρκεια των κοινωνικών δομών και θεσμών, των πολιτισμών και γενικά των δεδομένων της ιστορίας που μεταβάλλονται με βραδείς ρυθμούς.
§  Τον ενδιάμεσο χρόνο της συγκυρίας, που εξετάζει το παρελθόν σε μεγάλες περιόδους, αυτές που μετριούνται με γενιές ή που μπορεί να καλύπτουν χρονικό διάστημα μισού αιώνα.
 Μαζί με την έννοια του χρόνου πορεύεται και αυτή της ακολουθίας που παρουσιάζει μια πλευρά της ιστορικής αλλαγής.
Σε όλους τους τομείς της ζωής συντελείται «αθόρυβα» η σταδιακή, σχεδόν αθέατη αλλαγή. «Η ιστορική αλλαγή είναι ένα παράδοξο. Υπάρχει μεταβολή και ταυτόχρονα υπάρχει ομοιότητα και συνέχεια» (Pluckrose, 1993: 17).
Πολλές φορές η αλλαγή παρουσιάζεται μέσα στη σχολική ιστορία σαν μια σειρά από γιγαντιαία άλματα. Για παράδειγμα η μετάβαση από τον άνθρωπο των σπηλαίων στις πρώτες οργανωμένες κοινωνίες κι από εκεί στους μεγαλοπρεπείς πολιτισμούς (Γ΄ τάξη).
Η χρονολόγηση και η περιοδολόγηση αποτελούν βασικά εργαλεία για τη διαχείριση της διάρκειας και την κατανόηση των σημαντικών μεταβολών.
 
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Braudel, Fernand (19872).  Μελέτες για την ιστορία, μτφ. Οντέτ Βαρών – Ρόδη Σταμούλη. Στο: Θεωρία και Μελέτη ιστορίας 7. Αθήνα: Ε.Μ.Ν.Ε. – ΜΝΗΜΩΝ.
Κουνέλη, Ευαγγελία - Γαλάνης, Παναγιώτης (2009). Χρόνος και διάρκειες στην ιστορία. Θεωρητικοί προβληματισμοί - διδακτικές στρατηγικές για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, στο: Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα (Αθήνα 5-7 Δεκεμβρίου 2008), επιμέλεια Α. Τριλιανός – Ι. Καράμηνας, Αθήνα: Ατραπός,  τ. β΄, σ. 1005-1012.
Λε Γκοφ, Ζακ (1998). Ιστορία και Μνήμη, μτφ. Γιάννης Κουμπουρλής.  Αθήνα: Νεφέλη.
Pluckrose, Henry (19932). Children Learning History. England: Simon & Schuster Education.


Δημοσίευση: "Χρόνος και διάρκειες στην Ιστορία. Θεωρητικοί προβληματισμοί – διδακτικές στρατηγικές για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση", Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα (Αθήνα 5-7 Δεκεμβρίου 2008), επιμέλεια Α. Τριλιανός – Ι. Καράμηνας, Αθήνα: Ατραπός, 2009, τ. β΄, σ. 1005-1012.