"Εδώ σε τούτο το χωριό..."

Μια τοπική ιστορία από το χωριό Δήμητρα του νομού Ηλείας

Το να καταγράψεις την ιστορία ενός τόπου, είτε παρουσιάζοντας το λαογραφικό του πλούτο είτε αναδεικνύοντας την ιστορική του κληρονομιά, δεν είναι εύκολη υπόθεση. 
Το εγχείρημα του Θεόδωρου Ρέγκλη, διακρίνεται για την ευαισθησία με την οποία ανατρέχει σε πηγές, παρακάμπτοντας, ωστόσο, την πειθαρχία του ιστορικού λόγου, καθώς πρωταρχικός του σκοπός δεν είναι η συγκρότηση ενός επιστημονικού πονήματος, αλλά μια κατάθεση ψυχής για τον τόπο που γεννήθηκε, μεγάλωσε και επιστρέφει διαρκώς αναζητώντας στην αφετηρία της ύπαρξής του την αυτοσυνειδησία, όπως ο ίδιος δηλώνει από τις πρώτες κιόλας αράδες του βιβλίου.
Με λανθάνοντα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, καταγράφονται στο βιβλίο πτυχές της ιστορίας αυτού του τόπου, εμποτισμένες με ισχυρές συναισθηματικές αποχρώσεις, καθώς αποτελεί τη γενέτειρα του συγγραφέα. 

Με αγάπη και σεβασμό στην ιδιαίτερη πατρίδα του, ο συγγραφέας μάς ξεναγεί στη Δήμητρα και στην ευρύτερη περιοχή, μάς γνωρίζει τα ήθη και τα έθιμά της, τις παραδόσεις και τις συνήθειες των κατοίκων της, τις μεταξύ τους σχέσεις, κάνοντας μικρούς σταθμούς για να μας συστήσει πρόσωπα·  χαρακτηριστικές μορφές ανθρώπων που η μοναδικότητα του κοινωνικού τους ρόλου τούς έκανε να ξεχωρίζουν ως κόμβοι επικοινωνίας ανάμεσα στους κατοίκους του χωριού: ο ταχυδρόμος με το ποδήλατο, την καραμούζα και τη δερμάτινη τσάντα κρεμασμένη στον ώμο, ο μπαρμπέρης με το λουρί και το ξυράφι, ο ιερέας, ο παπάς-συμβουλάτορας και διαμεσολαβητής στη διατήρηση της κοινωνικής ισορροπίας του χωριού. Χαρακτήρες και  ρόλοι που έχουν πλέον μετασχηματιστεί, στο περιβάλλον ενός νέου, εκσυγχρονισμένου και τεχνοκρατικοποιημένου πολιτισμού που διαδέχεται τον παραδοσιακό τρόπο ζωής.  

Γαμήλιο τραπέζι στην πλατεία του χωριού, δεκαετία του '50

Η ανάγνωση του βιβλίου συνιστά μια περιπλάνηση στο χώρο κι ένα ταξίδι στο χρόνο, με φόντο την σκληρή καθημερινότητα της ζωής, μια σειρά από σκόρπιες αλλά σημαντικές για την εθιμική παράδοση πινελιές της ανθρώπινης δραστηριότητας κι ένα σημείο αναφοράς της ιστορικής, αλλά και της θρησκευτικής μας μνήμης, που αξίζει να μην τα προσπεράσει κανείς.

Μέσα στο βιβλίο συνομιλούν το τοπίο και η καθημερινή ζωή, ο ιδιωτικός αλλά και ο δημόσιος βίος, τα κοινοτικά έγγραφα που επικυρώνουν αποφάσεις και πράξεις των ανθρώπων, ονόματα δρόμων και πλατειών, τα αντικείμενα και τα εργαλεία που στήριξαν τις σκληρές αγροτικές δουλειές· όλα αυτά μας προτρέπουν να στοχαστούμε τους τρόπους με τους οποίους η μνήμη επιδρά στην κατασκευή των νοηματικών παραστάσεων που συγκροτεί κάθε κοινωνία για τον εαυτό της, το παρελθόν της και τον κόσμο.

Έτσι, μέσα από ένα λόγο σύντομο και απλό, ένα λόγο που ρέει σε ρυθμούς έντονης ευαισθησίας και συνάμα λιτότητας, ένα λόγο που καταφέρνει να πει πολύ περισσότερα πράγματα απ' όσα γράφει, ο συγγραφέας μας φέρνει αντιμέτωπους με δυο σημαντικές συνιστώσες της ιστορικής έρευνας:

Πρώτον, την αμφίδρομη σχέση ατομικής και συλλογικής μνήμης. Με άλλα λόγια, από τη μία πλευρά το άτομο –ο συγγραφέας–, όταν αφηγείται ή γράφει κάτι που έχει διατηρήσει στη μνήμη του το κοινοποιεί και το μεταφέρει σαν πληροφορία και σαν ανάμνηση στο σύνολο στο οποίο ανήκει.  Από την άλλη, όταν το ίδιο άτομο θελήσει να ανακαλέσει αναμνήσεις, ακόμα κι αν αυτές σχετίζονται με προσωπικά βιώματα, θα το κάνει μέσα από το πρίσμα του παρόντος, των κοινωνικών συνθηκών και των αντιλήψεων που η κοινωνική του ομάδα έχει θέσει.

Δεύτερον, τη σχέση μνήμης και λήθης: Η υποκειμενικότητα της μνήμης ουσιαστικά οφείλεται στο ότι τα άτομα και οι κοινωνικές ομάδες λειτουργούν επιλεκτικά. Επιλέγουν τι θα θυμούνται, τι θα ξεχάσουν, τι θα διασκευάσουν. Έτσι προκύπτει η λήθη, το αρνητικό της μνήμης. «Πρέπει να ξεχνάς για να θυμάσαι»! 

Η συλλογική μνήμη είναι μια ιδεολογική σχέση που συνδέει το επιθυμητό μέλλον με το επιθυμητό παρελθόν του. Με άλλα λόγια, εμείς «κατασκευάζουμε» και στη συνέχεια προστατεύουμε το παρελθόν που θέλει να έχει το παρόν μας. «Είναι βέβαιο ότι δεν κατέγραψα κάποιες μελανές σελίδες και πικρά γεγονότα», λέει ο συγγραφέας στα επιλεγόμενά του. «Όλοι θέλουν να ξεχάσουν».
Η συλλογική μνήμη, λοιπόν, μεταφορικά είναι μία κατασκευή. Μήπως είναι και κυριολεκτικά; Για να διαμορφωθεί και να εδραιωθεί έχει ανάγκη από ένα μέσο. Χρειάζεται υλικά και οπτικά τεκμήρια που να επαληθεύουν τις ιδέες και τα γεγονότα. Αυτό το μέσο,συνήθως, είναι είτε τα αντικείμενα (κτήρια, έγγραφα, εργαλεία) είτε ο γραπτός λόγος (π.χ. συγγράμματα, λογοτεχνικά κείμενα). Και τα δύο εξάλλου είναι μορφές επικοινωνίας. Έτσι, ο συγγραφέας επιχείρησε να ανοίξει διόδους στο παρελθόν της Δήμητρας, αφενός χρησιμοποιώντας τις επίσημες μαρτυρίες, όπως είναι οι πράξεις – αποφάσεις του κοινοτικού συμβουλίου που συνέλεξε και αφετέρου επικαλούμενος τη μαρτυρία της εικόνας, ως τεκμήριο απόδοσης των πολλαπλών ιστοριών του τόπου: της αγροτικής ζωής, του υλικού πολιτισμού, των κοινωνικών δομών.

Προετοιμασίες για το Πάσχα, δεκαετία του '50

 Πολύτιμη όσο κι αν είναι άτακτη, η συλλογή των φωτογραφιών, που ο συγγραφέας που δεν διεκδικούν διακρίσεις ούτε για την τεχνική τους αρτιότητα ούτε για την αισθητική τους πρωτοπορία. Διεκδικούν, ωστόσο, την αξία τους ως ψήγματα μιας άφωνης πλην εύγλωττης αφήγησης της καθημερινής ζωής του τόπου, μιας αδέξιας αποτύπωσης στιγμών ενός αγροτικού πολιτισμού, σε μια εποχή που δεν είχε ακόμα αρχίσει η χωρίς επιστροφή αποδόμηση του βασικού του χαρακτήρα.

Φωτογραφίες που αποκαλύπτουν έναν κόσμο που υπήρξε δίπλα μας, και τον εξιδανικεύουν, γιατί εκεί βασιλεύει τώρα η σιωπή, η γαλήνη, η ενατένιση της ζωής μιας άλλης εποχής, που περνάει από μπροστά μας, εμφανίζοντας στιγμές των ανθρώπων που σταματούν για να χαμογελάσουν στο φακό ή συλλαμβάνονται επ’ αυτοφώρω στην καθημερινότητά τους, προσφέροντάς μας μια μη γραμμική ανάγνωση της πραγματικότητας αυτού του χωριού –ή όποιου άλλου– σε κερματισμένες ενότητες ζωής από το ξαναδιαβασμένο παρελθόν…

Η παρουσίαση του βιβλίου έγινε στο Κουρβισιάνειο Πολιτιστικό Κέντρο Γαστούνης, του Δήμου Πηνειού Ηλείας, στις 29 Ιανουαρίου 2011. Η συμμετοχή των κατοίκων της Δήμητρας στην εκδήλωση ήταν πραγματικά συγκινητική!

Από αριστερά: Φίλιππος Λέτζης, Διευθυντής εκδόσεων Cosmosware, Λεωνίδας Μαργαρίτης, Πρόεδρος Εταιρείας Λογοτεχνών, Παναγιώτης Παυλόπουλος, Δημοσιογράφος, Ευαγγελία Κουνέλη, Επιμελήτρια του βιβλίου, Αθανάσιος Φωτόπουλος, Καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Πατρών, Θεόδωρος Ρέγκλης, ο συγγραφέας του βιβλίου